Elk jaar in het tweede weekend van september worden tijdens VriendenLoterij Open Monumentendag duizenden monumenten gratis opengesteld voor het publiek. Hiermee wil Open Monumentendag de belangstelling voor monumenten en het draagvlak voor monumentenzorg bij het brede publiek versterken en vergroten. Open Monumentendag is onderdeel van de European Heritage Days, waaraan zo'n 50 landen deelnemen. In Nederland is de Open Monumentendag uitgegroeid tot één van de grootste culturele evenementen met in 2018 meer dan 1 miljoen bezoekers.De organisatie van het evenement kent een decentrale opzet. Tachtig procent van alle Nederlandse gemeenten doet mee aan de Open Monumentendag, in iedere deelnemende gemeente werkt een comité aan het opstellen en de praktische uitvoering van het lokale Open Monumentendag programma. De samenstelling van een comité verschilt, veelal ligt het initiatief bij iemand van de gemeente, een historische vereniging, een archief of museum, die wordt ondersteund door vrijwilligers. In totaal werken er landelijk zo'n 330 comités aan de Open Monumentendag met ongeveer 18.000 vrijwilligers. Het landelijke projectbureau Open Monumentendag ondersteunt de comités zo goed mogelijk, coördineert het project, stelt materialen ter beschikking en wisselt kennis- en informatie uit. Het projectbureau is onderdeel van Stichting Nederland Monumentenland.